KONFERENCJA EPISKOPATU POLSKI

Dekret ogólny

o przeprowadzaniu rozmów kanoniczno-duszpasterskich z narzeczonymi

przed zawarciem małżeństwa kanonicznego.

Jednym z ważnych aspektów przygotowania do zawarcia małżeństwa jest – na etapie

przygotowania bezpośredniego – kanoniczne stwierdzenie zdolności prawnej nupturientów oraz dopełnienie wszystkiego, co jest wymagane, by małżeństwo mogło być zawarte zgodnie z nauczaniem i prawem Kościoła, czyli ważnie i godziwie (kan. 1066)1. Ta część formacjizwana jest badaniem (rozeznaniem) kanonicznym lub egzaminem narzeczonych. Za jegoprzeprowadzenie odpowiedzialny jest proboszcz tej parafii, do której zgodnie z prawemzgłaszają się nupturienci, aby został sporządzony protokół rozmów kanoniczno duszpasterskichprzed zawarciem małżeństwa.

Niniejszy dekret odnosi się zasadniczo do wymogów formalno-kanonicznych i nie

reguluje problematyki katechez przedmałżeńskich oraz innych aspektów troski

duszpasterskiej o przygotowanie do zawarcia małżeństwa. Obowiązujące w tej dziedzinie

zasady znajdują się w innych dokumentach Konferencji Episkopatu Polski. Dekret niniejszy,

wydany przez Konferencję Episkopatu Polski podczas 384. Zebrania Plenarnego w dniu

8 października 2019 r., na podstawie kan. 1067 i 455, stanowi wyjaśnienie i uzupełnienie

przepisów zawartych w Kodeksie Prawa Kanonicznego oraz innych aktach prawnych,

aplikując w warunkach polskich przepisy prawa powszechnego.

Aktualizacja dotąd obowiązujących przepisów wynika ze zmieniających się

warunków życia, na co zwrócił uwagę Synod Biskupów na zgromadzeniach odbytych

w latach 2014–2015.

Celem egzaminu przedślubnego narzeczonych jest rozeznanie ich sytuacji prawnej

i upewnienie się o należytym przygotowaniu do zawarcia małżeństwa. W szczególności

duszpasterz winien wykluczyć istnienie przeszkód zrywających, a gdyby takie zachodziły, winien w imieniu narzeczonych wystąpić do właściwej władzy kościelnej o udzielenie dyspensy, gdy jest ona możliwa. Należy także podjąć odpowiednie starania w celuupewnienia się, że nupturienci mają właściwą intencję zawarcia małżeństwa zgodnie z Bożymzamysłem i ustanowieniem, a konsens małżeński będzie wolny od wad. Należy równieżstwierdzić, czy nupturienci nie są objęci innymi zakazami zawierania małżeństwa oraz czyduchowny, który ma asystować przy zawarciu małżeństwa, posiada odpowiednie

uprawnienia. Trzeba wreszcie wypełnić wszystko, co wiąże się ze skutkami cywilnymi

małżeństwa kanonicznego.

Obowiązkiem duszpasterza przeprowadzającego badanie narzeczonych jest zebranie

i zweryfikowanie wymaganych dokumentów i w razie potrzeby przesłanie ich do parafii,

w której małżeństwo będzie zawierane. Należy także zadbać o zachowanie formy.

Spotkania proboszcza z narzeczonymi zawsze mają charakter zarówno prawny, jak i duszpasterski – obu tych aspektów nie można od siebie oddzielać ani przeciwstawiać. Dopełnienie formalno kanonicznych wymogów jest prawdziwą powinnością duszpasterzy, którzy do tej troski są zobowiązani ze sprawiedliwości. Kapłan przygotowujący i dopuszczający narzeczonych do małżeństwa winien mieć moralną pewność, że będzie ono zawarte ważnie i godziwie.

Wymaga tego szacunek dla świętości małżeństwa, które w przypadku zawierania go przez

dwoje ochrzczonych posiada rangę sakramentalną.

I. OGÓLNE ZASADY KANONICZNEGO WERYFIKOWANIA ZDOLNOŚCI PRAWNEJ NARZECZONYCH

1. Kandydaci do małżeństwa winni zgłosić się do właściwej kancelarii parafialnej nie

później niż trzy miesiące przed ślubem w celu rozważnego i spokojnego podjęcia

przygotowania bezpośredniego do ślubu, ewentualnego uzupełnienia katechezy

przedmałżeńskiej i starannego dopełnienia formalności urzędowych. W czasie pierwszego

spotkania w kancelarii z narzeczonymi duszpasterz poinformuje ich o wymogach

przygotowania bezpośredniego do małżeństwa oraz o tym, jakie winni przygotować

dokumenty i umówi się z nimi na nieodległy termin celem sporządzenia protokołu

przedślubnego. Należy mieć na względzie, iż ważność „Zaświadczenia”, które nupturienci

winni uzyskać w Urzędzie Stanu Cywilnego, aby ich małżeństwo miało skutki cywilne,

wynosi sześć miesięcy. Dlatego terminy przeprowadzenia rozmowy kanonicznej i zawarcia

małżeństwa należy uzgodnić tak, by małżeństwo było zawarte przed ostatnim dniem ważności

„Zaświadczenia” z USC, pamiętając jednak o tym, iż bez przedłożenia wspomnianego

dokumentu duszpasterz nie powinien przystępować do formalności przedślubnych.

W uzasadnionych przypadkach proboszcz może odstąpić od tego wymogu, zobowiązując

nupturientów do doręczenia „Zaświadczenia” nie później niż dwa miesiące przed planowaną

datą zawarcia małżeństwa.

2. Duszpasterz nie może ograniczyć się do formalnego wypełnienia protokołu

rozmów kanoniczno-duszpasterskich przed zawarciem małżeństwa (protokołu przedślubnego

– formularz 1), lecz powinien przeprowadzić z narzeczonymi rozmowę duszpasterską, której

celem winno być „pogłębione poznanie tajemnicy Chrystusa i Kościoła, znaczenia łaski

i odpowiedzialności chrześcijańskiego małżeństwa, jak również przygotowanie do podjęcia

czynnego i świadomego udziału w liturgicznym obrzędzie zaślubin” (zob. Jan Paweł II,

Adhortacja apostolska Familiaris consortio, nr 67). Spotkanie powinno rozpocząć się

propozycją wspólnej modlitwy kapłana i narzeczonych. Po swobodnej rozmowie

z narzeczonymi duszpasterz winien zadawać pytania każdemu z nich osobno, przynajmniej

w tych kwestiach, które nie są tylko zwykłym pozyskaniem danych personalnych. Ten

wymóg uzasadniony jest jednym z ważniejszych celów badania kanonicznego, mianowicie

ochroną przed dopuszczeniem do zawarcia nieważnego małżeństwa. Rozmowa na osobności

sprzyja szczerej wypowiedzi, co z pewnością ułatwi ocenę stopnia przygotowania

narzeczonych do małżeństwa oraz zmniejszy niebezpieczeństwo podstępu i przymusu, jak

również symulacji konsensu.

3. Odnotowując odpowiedzi duszpasterz winien unikać lakonicznego zapisywania ich

w formie „tak” lub „nie”, ale ma dołożyć starań, by zapis protokołu oddawał możliwie jak

najpełniej intencje nupturientów, zwłaszcza w kwestiach odnoszących się do konsensu

małżeńskiego oraz małżeństw mieszanych. Wszystko, co byłoby istotne, a wykraczałoby poza

rubryki protokołu, należy zwięźle opisać na marginesie protokołu lub w załączonej doń

odrębnej notatce.

4. Przed rozpoczęciem zadawania pytań przewidzianych w protokole, duszpasterz

winien odebrać od narzeczonych przysięgę mówienia prawdy, zgodnie z rotą zamieszczoną

w protokole. Przysięga ta ma na celu podkreślenie doniosłości badania kanonicznego

nupturientów w kontekście ważności małżeństwa, zaakcentowanie odpowiedzialności

i wzmocnienie wiarygodności narzeczonych odpowiadających na pytania duszpasterza.

Ponieważ przysięga jest wezwaniem Pana Boga na świadka prawdy (kan. 1199 § 1), należy

traktować ją z właściwą powagą, jako akt religijny, nie zaś tylko formalny wymóg, a do jej

złożenia trzeba przygotować księgę Pisma św. oraz krucyfiks. Gdyby któreś z narzeczonych

odmówiło złożenia przysięgi w ogóle lub nie chciało traktować jej jako aktu religijnego czy

chrześcijańskiego, należy odnotować ten fakt na marginesie protokołu. Odmowa złożenia

przysięgi z zasady nie powinna być przyczyną odstąpienia od przygotowania do małżeństwa,

ale fakt ten winien być okazją do zwrócenia uwagi narzeczonym na ewentualne trudności,

z jakimi mogą się zmierzyć w przyszłym małżeństwie.

5. Ze względu na to, że przeprowadzenie rozeznania kanonicznego jest prawem

i obowiązkiem duszpasterza parafii, nie może on tego zaniechać nawet mając moralną

pewność, że ważnemu i godziwemu zawarciu małżeństwa nic nie stoi na przeszkodzie. Na

rozmowę przedślubną z narzeczonymi duszpasterz winien poświęcić czas stosowny do wagi

tego zadania, które nie może być bagatelizowane ani zlecane komuś innemu. Dopuszczenie

do zawarcia małżeństwa wbrew zakazowi prawa, nawet jeśli zachowanie konkretnego

przepisu odnosiłoby się jedynie do godziwości, a nie do ważności, oznaczałoby lekceważenie

i brak poszanowania wobec małżeństwa ze strony duszpasterza. Dlatego każdy kapłan winien

posiadać wystarczającą wiedzę z zakresu obowiązujących przepisów prawa kanonicznego.

6. Podczas rozmowy z nupturientami wymaga się zachowania dyskrecji i kultury,

uszanowania godności i intymności osób, zwłaszcza przy stawianiu niektórych pytań (kan.

220). Duszpasterzowi nie wolno upubliczniać informacji, które posiada z tej rozmowy.

7. Dopóki nie zostaną dopełnione wszystkie wymogi przewidziane prawem,

zwłaszcza w tych sytuacjach, w których wymagana jest dyspensa lub zezwolenie

ordynariusza miejsca, duszpasterzowi nie wolno czynić wiążących obietnic i utrzymywać

narzeczonych w przekonaniu, że zawarcie przez nich małżeństwa jest możliwe. Pozwoli to

uniknąć przykrych rozczarowań i strat moralnych oraz materialnych, gdyby okazało się, że

nupturienci nie mogą zawrzeć małżeństwa ze względu na istniejącą przeszkodę lub zakaz.

II. PARAFIA PRZEPROWADZENIA ROZMÓW KANONICZNO-DUSZPASTERSKICH I ZAWARCIA

MAŁŻEŃSTWA

8. Zasadą jest, iż badanie kanoniczne narzeczonych przeprowadza się w parafii, w której małżeństwo ma być zawarte, czyli zasadniczo w parafii, w której jedno z narzeczonych posiada stałe lub tymczasowe zamieszkanie albo faktyczny miesięczny pobyt (kan. 1115). Należy mieć na uwadze, że faktyczne zamieszkanie w myśl przepisów prawa kanonicznego może nie być tożsame z urzędowym zameldowaniem osoby. Stąd też parafią uprawnioną do przeprowadzenia badania jest wyłącznie ta, na terenie której rzeczywiście mieszka przynajmniej jedno z nupturientów (a nie parafia urodzenia, chrztu lub pochodzenia).

Dotyczy to także osób, które zamieszkują za granicą, nawet gdyby zawarcie małżeństwa

miało mieć miejsce w Polsce. Duszpasterz nie może odmawiać przeprowadzenia rozeznania

kanonicznego, jeśli nupturient spełnia kryteria zamieszkania przyjęte w prawie kanonicznym

(kan. 102). Duszpasterzem właściwym dla tułaczy (kan. 100) jest proboszcz parafii, w której

oni aktualnie przebywają.

9. Za regułę należy uznać zawarcie małżeństwa w parafii jednego z nupturientów.

Przemawiają za tym głębokie racje duszpasterskie, w myśl których własna parafia jest – po rodzinie – podstawową wspólnotą Kościoła oraz pierwszą szkołą wiary, modlitwy i życia sakramentalnego. Pierwszeństwem cieszy się kościół parafialny. W innym kościele lub kaplicy małżeństwo wolno zawrzeć za zezwoleniem ordynariusza miejsca lub proboszcza (kan. 1118 § 1).

10. Jeśli narzeczeni mają słuszne powody, by zawrzeć małżeństwo w parafii innej niż parafia ich stałego lub tymczasowego zamieszkania albo miesięcznego pobytu, winni uzyskać zezwolenie własnego proboszcza lub ordynariusza miejsca (formularz 9). Takiego zezwolenia nie powinno się im odmawiać bez poważnej przyczyny, ani uzależniać wydania od spełnienia wymagań, których nie przewiduje prawo kanoniczne. Po udzieleniu zezwolenia obowiązek przeprowadzenia badania kanonicznego narzeczonych przechodzi na proboszcza parafii, w której małżeństwo ma być zawarte, chyba że będzie ono zawierane w kościele nieparafialnym (rektoralnym lub zakonnym) – w takim przypadku protokół przedmałżeński winien być sporządzony w parafii zamieszkania któregoś z nupturientów. Podobnie należy uczynić, jeśli dokonanie tego w parafii zawarcia małżeństwa byłoby dla nupturientów znacznie utrudnione (np. z powodu dużej odległości). Niezależnie od powyższego, proboszcz miejsca zamieszkania nupturientów może podjąć się przeprowadzenia badania kanonicznego narzeczonych i przygotowania ich do zawarcia małżeństwa.

11. Jeśli ze słusznej i uzasadnionej przyczyny małżeństwo ma być zawarte w innej

parafii, aniżeli ta, w której spisuje się protokół przedślubny, ten kto przeprowadził egzamin

przedślubny winien powiadomić autentycznym dokumentem, zwanym w Polsce „licencją”

(formularz 7_pl) proboszcza, który będzie asystował przy zawieraniu małżeństwa o wyniku

rozeznania kanonicznego, zaświadczając, iż nic nie stoi na przeszkodzie do ważnego

i godziwego zawarcia małżeństwa (kan. 1070). Jeśli małżeństwo ma być zawarte w kościele

nieparafialnym, licencję należy przekazać proboszczowi parafii, na terenie której kościół ów

się znajduje. Dotyczy to także przypadku, gdy wystawiającym licencję jest proboszcz

personalny (np. kapelan wojskowy). Jeśli licencja jest udzielana za granicę, należy posłużyć

się dokumentem w języku łacińskim (formularz 7_lat), który po uzyskaniu nihil obstat

miejscowej kurii diecezjalnej jest przesyłany przez tę kurię do kurii diecezji, w której ma

zostać zawarte małżeństwo.

12. W przypadku, gdy są wystarczające racje, aby małżeństwo było zawierane

w Polsce, a jedno z narzeczonych lub oboje narzeczeni nie mogą uczestniczyć

w przygotowaniu do małżeństwa w Polsce, wówczas przygotowanie do małżeństwa osoby

mieszkającej za granicą winno być dokonane przez proboszcza za granicą, który także winien

rozeznać kwestię cywilnych skutków małżeństwa. Do tego proboszcza należy nie tylko

stwierdzenie stanu wolnego i braku innych przeszkód do zawarcia małżeństwa, ale także

przygotowanie bliższe do małżeństwa. Po dokonaniu powyższego, proboszcz winien wydać

odpowiednią deklarację (licencję), którą prześle, za pośrednictwem swojej kurii diecezjalnej,

do właściwej kurii diecezjalnej w Polsce, która, po otrzymaniu licencji, upoważni proboszcza

w Polsce do asystowania przy zawieraniu małżeństwa, biorąc także pod uwagę kwestię

cywilnych skutków małżeństwa. Gdyby taka deklaracja (licencja), wydana za granicą –

zawsze jednak z odpowiednią autoryzacją tamtejszej kurii diecezjalnej – byłaby przesłana

bezpośrednio do proboszcza w Polsce, winien on niezwłocznie przedstawić otrzymaną

licencję w swojej kurii diecezjalnej w celu otrzymania zezwolenia ze strony własnego

ordynariusza miejsca. Proboszcz parafii, w której w Polsce będzie zawierane małżeństwo,

odpowiednio wcześniej poinformuje nupturientów, że dokumenty zza granicy winny być

przesłane do Polski nie później niż na miesiąc przed planowanym terminem ślubu”

13. Małżeństwo sakramentalne winno być zawierane w miejscu świętym, a więc

w kościele lub kaplicy (kan. 1118 § 1). Zezwolenia na celebrację tego sakramentu poza

miejscem świętym może udzielić ordynariusz miejsca (kan. 1118 § 2), a gdyby łączyła się ona

ze sprawowaniem Eucharystii, biskup diecezjalny (zob. Instr. Redemptionis Sacramentum,

108). Nie powinno się zezwalać na zawieranie małżeństwa poza miejscem świętym bez

poważnej przyczyny, której nie mogą stanowić racje natury komercyjnej czy wynikające

z ekstrawagancji, próżności lub naśladowania zwyczajów obcych tradycji katolickiej.

III. ZAPOWIEDZI

14. Zamierzone małżeństwo, które nie jest sprawą prywatną, ale społeczną, należy

ogłosić w parafiach aktualnego zamieszkania narzeczonych. Celem głoszenia zapowiedzi jest

powiadomienie o planowanym małżeństwie wspólnoty parafialnej, a także stworzenie

możliwości, by wierni mogli wyjawić ewentualne znane im przeszkody sprzeciwiające się

zawarciu danego małżeństwa. Publikowanie zapowiedzi należy połączyć z modlitwą

wspólnoty parafialnej za przygotowujących się do małżeństwa.

15. Zapowiedzi ogłasza się w formie pisemnej przez umieszczenie ich w gablocie

ogłoszeń parafialnych w ciągu ośmiu dni, tak by były tam uwidocznione przynajmniej przez

dwie kolejne niedziele, lub w niedzielę i święto obowiązujące. Ten sam obowiązek można

spełnić przez ogłoszenie ustne podczas liczniej uczęszczanych nabożeństw parafialnych,

w kolejne dwie niedziele lub w niedzielę i święto obowiązujące. Do wiadomości – zarówno

w formie ustnej, jak i pisemnej – podaje się jedynie imiona i nazwiska oraz parafię

zamieszkania tych, którzy mają zamiar zawrzeć małżeństwo.

16. Obowiązek wygłoszenia zapowiedzi ma proboszcz aktualnego zamieszkania

każdej ze stron (zob. kan. 102 § 1). Jeżeli narzeczeni mieszkają w parafii krócej niż sześć

miesięcy, zapowiedzi należy wygłosić także w poprzednim miejscu (lub miejscach) stałego

zamieszkania nupturientów po osiągnięciu przez nich pełnoletniości. W przypadku

chrześcijan niekatolików mieszkających w Polsce należy zwrócić się do ich właściwych

pasterzy o wygłoszenie zapowiedzi, jeżeli tego wymaga prawo własne wspólnoty religijnej,

do której należą. Nie publikuje się zapowiedzi w miejscu zamieszkania nupturientów

nieochrzczonych oraz tych, którzy wystąpili z Kościoła katolickiego. Nie prosi się

o publikację zapowiedzi także w przypadku nupturientów katolików, którzy mają

zamieszkanie kanoniczne w diecezji za granicą, w której według własnego prawa

partykularnego nie publikuje się zapowiedzi.

17. Jeśli zapowiedzi mają być głoszone w innej parafii niż ta, w której jest spisywany

protokół przedślubny, proboszcz winien zwrócić się z pisemną prośbą o ich wygłoszenie

(formularz 6). Gdy to zostanie dokonane, właściwy proboszcz powiadamia na piśmie

o wygłoszeniu zapowiedzi, ewentualnych zgłoszeniach przeszkód lub ich braku, parafię,

w której odbywa się badanie kanoniczne narzeczonych. Fakt wygłoszenia zapowiedzi i ich

rezultat należy udokumentować w księdze zapowiedzi.

18. Ordynariusz miejsca w uzasadnionych przypadkach może zwolnić z obowiązku

ogłaszania zapowiedzi (formularz 6a). Można, a w niektórych przypadkach wręcz powinno

się skorzystać z tej możliwości, jeśli przedłożone dokumenty nie budzą wątpliwości co do

stanu wolnego i braku innych przeszkód małżeńskich pomiędzy nupturientami, a ogłaszanie

zapowiedzi powodowałoby dla nich dużą niedogodność (np. obawa zniesławienia w sytuacji,

gdy mieszkający ze sobą od dłuższego czasu nupturienci w społeczności wiernych uchodzili

za małżeństwo albo sytuacja osób po kanonicznym stwierdzeniu nieważności poprzedniego

małżeństwa).

IV. DOKUMENTY

19. W celu identyfikacji tożsamości każde z nupturientów winno przedstawić dowód

osobisty względnie inny dokument tożsamości zaopatrzony w fotografię i zawierający: dane

personalne, datę i miejsce urodzenia oraz imiona rodziców.

20. Bardzo ważnym dokumentem jest świadectwo chrztu (metryka chrztu) każdego

z nupturientów. Potwierdza ono przyjęcie chrztu oraz – jeśli chodzi o katolików – także status

kanoniczny (kan. 535 § 2), a przede wszystkim stwierdza stan wolny osoby, o ile nie zostało

wystawione wcześniej niż sześć miesięcy przed zgłoszeniem się nupturientów

do duszpasterza i zawiera adnotację o braku wzmianki o zawartym małżeństwie, względnie

o prawomocnym stwierdzeniu nieważności lub rozwiązaniu wcześniej zawartego małżeństwa.

Jeśli nupturient był ochrzczony w parafii, w której odbywa się badanie kanoniczne,

duszpasterz weryfikuje jego chrzest i stan wolny w księdze ochrzczonych i wpisuje

odpowiednie dane bezpośrednio do protokołu, bez potrzeby wystawiania świadectwa chrztu.

Fakt wystawienia świadectwa chrztu do celów małżeńskich winien zostać zaznaczony

w księdze ochrzczonych poprzez umieszczenie w rubryce „uwagi” adnotacji następującej

treści: „wydano świadectwo do ślubu (data)”. Gdyby ta sama osoba zwróciła się kolejny raz

po świadectwo chrztu do zawarcia małżeństwa, nie powinno się odmawiać jej tego

dokumentu, ale powód odstąpienia od poprzednich planów należy wyjaśnić, a w razie

pojawienia się uzasadnionych wątpliwości powiadomić o nich proboszcza parafii, w której

będzie spisywany protokół lub ordynariusza miejsca.

21. Świadectwa chrztu należy żądać także od ochrzczonych niekatolików, jednak

należy mieć na względzie, iż dokumentuje ono tylko przyjęty chrzest, nie stanowi zaś dowodu

stanu wolnego, który zawsze musi być potwierdzony zaprzysiężonym zeznaniem osoby,

której sprawa dotyczy oraz przynajmniej dwóch świadków (zob. art. 22 i 42 niniejszego

Dekretu).

22. Gdyby narzeczeni, mimo usilnych starań, nie mogli przedłożyć aktualnego

świadectwa chrztu, należy odnieść się do kurii diecezjalnej, która udzieli wskazań co do

dalszego postępowania. Zgodnie z kan. 876 wystarczającym dowodem przyjęcia chrztu może

być zeznanie jednego wiarygodnego świadka (rodzica, chrzestnego, świadka chrztu), a także

zaprzysiężone zeznanie złożone pod przysięgą przez samego narzeczonego, jeśliby przyjął on

chrzest w wieku rozeznania. Oprócz faktu chrztu należy stwierdzić także stan wolny danej

osoby. W przypadku braku świadectwa chrztu w ogóle lub braku aktualnego dokumentu, stan

wolny należy zweryfikować przy pomocy innych środków, przede wszystkim przez

zaprzysiężone zeznanie przynajmniej dwóch wiarygodnych świadków, którzy dobrze znają

nupturienta od osiągnięcia przezeń pełnoletniości (formularz 2). Nie wolno zatem zadowalać

się zeznaniami osób, które znają go zaledwie krótki czas. Należy także odebrać przysięgę od

samego nupturienta (formularz 3). Analogiczna procedura potwierdzenia stanu wolnego

zawsze obowiązuje nupturientów nieochrzczonych, ochrzczonych niekatolików oraz tych,

którzy przyjęli chrzest po osiągnięciu pełnoletniości.

23. W przypadku rozbieżności danych zawartych w akcie lub świadectwie chrztu

i dokumentach cywilnych, proboszcz parafii chrztu winien podjąć kroki w celu wyjaśnienia

różnic i ewentualnie aktualizacji danych, występując do kurii diecezjalnej z wnioskiem

o zezwolenie na dokonanie poprawek w akcie chrztu. Nowe dane można wpisać tylko

w oparciu o zezwolenie właściwej kurii diecezjalnej i w sposób przez nią wskazany.

Zezwolenie na zmianę danych dotyczących płci osoby jest zastrzeżone dla Kongregacji Nauki

Wiary.

24. Tym narzeczonym, którzy nie przyjęli jeszcze sakramentu bierzmowania, należy

umożliwić przyjęcie tego sakramentu, jeśli nie stoi na przeszkodzie poważna niedogodność

(kan. 1065 § 1). Po właściwym przygotowaniu duszpasterz kieruje te osoby tam, gdzie

według ustaleń biskupa diecezjalnego, można przyjąć ten sakrament. Należy przy tym

pamiętać, że osoby pozostające w związku nieformalnym lub w małżeństwie cywilnym

sakrament bierzmowania będą mogły przyjąć dopiero gdy uregulują swoją sytuację zgodnie

z nauką Kościoła.

25. Narzeczeni winni przedstawić ostatnie świadectwo ukończenia katechizacji

szkolnej. W uzasadnionych przypadkach – np. gdy chodzi o osoby starsze – proboszcz może

zwolnić z obowiązku przedstawienia tego dokumentu. Gdyby ktoś z nupturientów nie

uczestniczył w tej katechezie, stanowiącej przygotowanie bliższe do małżeństwa, należy

zbadać, jakie były tego powody i umożliwić mu udział w katechezach uzupełniających

organizowanych w ośrodkach dekanalnych lub rejonowych, zgodnie z przepisami

diecezjalnymi.

26. Narzeczeni winni przedłożyć Zaświadczenie stwierdzające brak okoliczności

wyłączających zawarcie małżeństwa z Urzędu Stanu Cywilnego, wydane zgodnie

z obowiązującymi przepisami, względnie odpis aktu małżeństwa cywilnego, jeśli nupturienci

pozostają ze sobą w związku cywilnym. Dokumenty te winny zostać doręczone

duszpasterzowi nie później niż na dwa miesiące przed planowanym terminem ślubu. Nie

mając tych dokumentów duszpasterz nie może asystować przy zawieraniu małżeństwa

kanonicznego bez zgody ordynariusza miejsca na asystowanie przy zawieraniu małżeństwa

bez skutków cywilnych (kan. 1071 § 1, 2°). W przypadku, gdy nupturienci zawarli

małżeństwo cywilne za granicą, wystarczający jest dokument zagranicznego urzędu

potwierdzający ten fakt. Duszpasterz winien jednak zachęcić narzeczonych do dokonania

umiejscowienia aktu małżeństwa w polskim Urzędzie Stanu Cywilnego.

27. W przypadku zaistnienia przeszkód małżeńskich konieczny jest reskrypt

odpowiedniej władzy kościelnej z udzieloną dyspensą od przeszkody (kan. 1078-1082).

28. W określonych przepisami prawa przypadkach wymaga się pisemnego zezwolenia

ordynariusza miejsca na zawarcie małżeństwa względnie na asystowanie przy nim.

29. Dyspensa konieczna do ważności małżeństwa jest wymagana w następujących

przypadkach:

a. dyspensa Stolicy Apostolskiej

- przy przeszkodzie święceń (kan. 1087);

- przy przeszkodzie wieczystego ślubu czystości złożonego w instytucie

zakonnym na prawie papieskim (kan. 1088);

- przy przeszkodzie występku (kan. 1090);

- przy rozwiązaniu poprzedniego małżeństwa mocą władzy papieskiej

(małżeństwo niedopełnione, przywilej wiary) – kan. 1142 i 1706;

- gdy dwoje katolików prosi o możliwość zawarcia małżeństwa bez zachowania

formy kanonicznej.

b. dyspensa ordynariusza miejsca:

- przy przeszkodzie wieku (14 lat kobieta, 16 lat mężczyzna) – kan. 1083 § 1;

- przy przeszkodzie różnicy religii, tzn. przy małżeństwie zawieranym z osobą

nieochrzczoną (kan. 1086 § 1);

- przy przeszkodzie pokrewieństwa w trzecim i czwartym stopniu linii bocznej

(kan. 1091 § 2);

- przy przeszkodzie powinowactwa w linii prostej (kan. 1092);

- przy przeszkodzie przyzwoitości publicznej (kan. 1093);

- przy przeszkodzie pokrewieństwa prawnego (kan. 1094);

- przy przeszkodzie wieczystego ślubu czystości złożonego w instytucie

zakonnym na prawie diecezjalnym (kan. 1088);

- w odniesieniu do katolików wschodnich: przy przeszkodzie powinowactwa w

drugim stopniu linii bocznej (kan. 809 § 1 KKKW) i przeszkodzie

pokrewieństwa duchowego (kan. 811 § 1 KKKW);

- przy zawieraniu małżeństwa mieszanego bez przepisanej formy kanonicznej

(z wyjątkiem małżeństwa zawieranego w Cerkwi prawosławnej – w tym

wypadku dyspensa wymagana jest do godziwości) (kan. 1127 § 2).

30. Zezwolenia ordynariusza miejsca wymaga się do godziwego zawarcia

małżeństwa w następujących przypadkach:

- przy zawieraniu małżeństwa mieszanego (z ważnie ochrzczonym

niekatolikiem) – kan. 1124-1125;

- przy zawieraniu małżeństwa z osobą, która wystąpiła z Kościoła katolickiego,

notorycznie porzuciła wiarę katolicką, względnie uważa się za osobę

niewierzącą lub uporczywie nie praktykuje (kan. 1071 § 1, 4º i § 2);

- przy zawieraniu małżeństwa, które nie będzie wywierało skutków cywilnych

(kan. 1071 § 1, 2º);

- jeśli nupturient jest małoletni (nie ukończył 18 lat) – kan. 1083 § 2;

- jeśli nupturient jest tułaczem (kan. 1071 § 1, 1º), emigrantem lub jest osobą

zamieszkującą za granicą;

- jeśli nupturient poprzednio pozostawał w związku (cywilnym, religijnym,

nieformalnym) z inną osobą i wiążą go naturalne obowiązki wobec dzieci lub

innej strony wynikające z tamtego związku (kan. 1071 § 1, 3º);

- jeśli nupturient zawarł wcześniej małżeństwo (wyznaniowe lub cywilne) poza

Kościołem katolickim;

- przy małżeństwie osoby, której władza kościelna (ordynariusz miejsca lub sąd

kościelny) zabroniła zawarcia małżeństwa (kan. 1077 § 1 i 1682 § 1, art. 251

§ 1-2 Instrukcji Dignitas connubii);

- gdy istnieją wątpliwości co do faktu chrztu lub ważności chrztu nupturienta;

- przy małżeństwie zawieranym pod warunkiem dotyczącym teraźniejszości lub

przeszłości (kan. 1102 § 3);

- przy małżeństwie zawieranym tajnie (kan. 1130);

- przy małżeństwie zawieranym przez pełnomocnika (kan. 1071 § 1, 7 );

- przy małżeństwie osoby związanej cenzurą (kan. 1071 § 1, 5 );

- gdy zachodzi potrzeba udzielenia dyspensy od ogłoszenia zapowiedzi;

- przy małżeństwie kanonicznym zawieranym poza miejscem świętym

(kan. 1118 § 2);

- przy zastosowaniu przywileju Pawłowego (kan. 1143);

- gdy istnieją bardzo poważne wątpliwości co do zdrowia psychicznego

kandydata, jego zdolności do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich

i wolności decyzji o zawarciu małżeństwa;

- przy małżeństwie zawieranym przez osobę, co do której stanu wolnego istnieje

wątpliwość;

- w sytuacji, gdy nupturienci zamieszkujący w Polsce wyrażają wolę zawarcia

małżeństwa za granicą.

31. Pozostałe dokumenty, które należy dołączyć do protokołu przedślubnego, to:

- świadectwo uczestnictwa w katechezie przedślubnej obejmujące także

spotkania w katolickiej poradni rodzinnej;

- zaświadczenie (zaświadczenia) o wygłoszonych zapowiedziach przedślubnych

lub dyspensy od nich.

32. Ponadto, w zależności od sytuacji, należy przedstawić następujące dokumenty:

- świadectwo zgonu współmałżonka (cywilne lub kościelne), jeśli nupturient

jest wdowcem lub wdową;

- odpis wyroku sądu kościelnego stwierdzającego nieważność małżeństwa wraz

z dekretem wykonawczym;

- odpis wyroku orzekającego rozwód cywilny, jeśli nupturient pozostawał

wcześniej w związku cywilnym z inną osobą (dotyczy także osób po

kanonicznym stwierdzeniu nieważności małżeństwa);

- zezwolenie ordynariusza miejsca lub proboszcza, jeśli małżeństwo będzie

zawierane poza którąś z uprawnionych parafii (kan. 1115);

- zaświadczenie o przyjęciu sakramentu bierzmowania lub zaprzysiężone

oświadczenie nupturienta o przyjęciu bierzmowania, jeśli brak o tym adnotacji

w świadectwie chrztu (kan. 1065 § 1);

- wymagane przez prawo przyrzeczenia i oświadczenia stron, w przypadku

małżeństwa z osobą nieochrzczoną, małżeństw mieszanych i im podobnych;

- zeznania świadków, względnie samego nupturienta, dotyczące przyjęcia chrztu

i stanu wolnego nupturienta, jeśli nie może on przedstawić aktualnego

świadectwa chrztu;

- zgoda rodziców na zawarcie małżeństwa przez osobę małoletnią (kan. 1071

§ 1,6°) wraz ze zgodą sądu rodzinnego;

- oświadczenie stron o braku woli zawarcia małżeństwa ze skutkami cywilnymi

oraz wiedzy o konsekwencjach tego faktu, jeśli starają się o zezwolenie na

zawarcie małżeństwa bez skutków cywilnych;

- kopie podań o stosowne dyspensy lub zezwolenia, jeśli takie pisma były sporządzane.

V. SPISANIE AKTU ŚLUBU

Nupturienci (narzeczeni, zawierający małżeństwo) wraz ze świadkami zgłaszają się najmniej na dzień przed planowanym dniem zawarcia sakramentu małżeństwa (najwcześniej w poniedziałek a najpóźniej w piątek) do kancelarii parafialnej w celu podpisania aktu małżeństwa. Nupturienci powinni przedłożyć zaświadczenia z odbytych spowiedzi przedmałżeńskich i jeżeli wcześniej tego nie zrobili powinni przedłożyć zaświadczenia o odbytych naukach. Świadkowie powinni okazać dowód osobisty.

VI. UWAGI KOŃCOWE

W czasie ceremonii zawarcia małżeństwa robić zdjęcia lub filmować ceremonię mogą tylko osoby, które ukończyły odpowiedni kurs fotograficzny i posiadają odpowiednią legitymację. Przed rozpoczęciem ceremonii osoby robiące zdjęcia lub nagrywające ceremonię mają obowiązek zgłosić się do księdza.

W kościele jak i przed kościołem obowiązuje bezwzględny zakaz strzelania z konfetti lub innych „fajerwerków” powodujących zaśmiecania kościoła i otoczenia kościoła.

KODEKS PRAWA KANONICZNEGO O MAŁŻEŃSTWIE

Kan.  1055.

§  1. Małżeńskie przymierze, przez które mężczyzna i kobieta tworzą ze sobą wspólnotę całego życia, skierowaną ze swej natury do dobra małżonków oraz do zrodzenia i wychowania potomstwa, zostało między ochrzczonymi podniesione przez Chrystusa Pana do godności sakramentu.

§  2. Z tej racji między ochrzczonymi nie może istnieć ważna umowa małżeńska, która tym samym nie byłaby sakramentem.

Kan.  1056.

Istotnymi przymiotami małżeństwa są jedność i nierozerwalność, które w małżeństwie chrześcijańskim nabierają szczególnej mocy z racji sakramentu.

Kan.  1057.

§  1. Małżeństwo stwarza zgoda stron między osobami prawnie do tego zdolnymi, wyrażona zgodnie z prawem, której nie może uzupełnić żadna ludzka władza.

§  2. Zgoda małżeńska jest aktem woli, którym mężczyzna i kobieta w nieodwołalnym przymierzu wzajemnie się sobie oddają i przyjmują w celu stworzenia małżeństwa.

Kan.  1058.

Małżeństwo mogą zawrzeć wszyscy, którym prawo tego nie zabrania.

Kan.  1059.

Małżeństwo katolików, chociażby tylko jedna strona była katolicka, podlega nie tylko prawu Bożemu, lecz także kanonicznemu, z zachowaniem kompetencji władzy państwowej odnośnie do czysto cywilnych skutków tegoż małżeństwa.

Kan.  1060.

Małżeństwo cieszy się przychylnością prawa, dlatego w wątpliwości należy uważać je za ważne, dopóki nie udowodni się czegoś przeciwnego.

Kan.  1061.

§  1. Ważne małżeństwo pomiędzy ochrzczonymi nazywa się tylko zawartym, jeśli nie zostało dopełnione; zawartym i dopełnionym, jeśli małżonkowie podjęli w sposób ludzki akt małżeński przez się zdolny do zrodzenia potomstwa, do którego to aktu małżeństwo jest ze swej natury ukierunkowane i przez który małżonkowie stają się jednym ciałem.

§  2. Gdy po zawarciu małżeństwa małżonkowie wspólnie zamieszkali, domniemywa się dopełnienie, dopóki coś przeciwnego nie zostanie udowodnione.

§  3. Nieważne małżeństwo nazywa się mniemanym, jeśli zostało zawarte w dobrej wierze przez jedną przynajmniej ze stron, dopóki obydwie strony nie upewnią się o jego nieważności.

Kan.  1062.

§  1. Przyrzeczenie małżeństwa, bądź jednostronne, bądź dwustronne, nazywane zaręczynami, jest regulowane prawem partykularnym, ustanowionym przez Konferencję Episkopatu z uwzględnieniem zwyczajów oraz prawa świeckiego, gdy takie zostało wydane.

§  2. Przyrzeczenie małżeństwa nie stanowi podstawy do wniesienia skargi, żądającej zawarcia małżeństwa. Przysługuje jednak skarga o wynagrodzenie szkód, jeśli takie powstały.

PASTERSKA TROSKA I CZYNNOŚCI POPRZEDZAJĄCE ZAWARCIE MAŁŻEŃSTWA

Kan.  1063.

Duszpasterze mają obowiązek troszczyć się o to, aby własna wspólnota kościelna świadczyła pomoc wiernym, dzięki której stan małżeński zachowa ducha chrześcijańskiego i będzie się doskonalił. Ta pomoc winna być udzielana przede wszystkim: 1° poprzez przepowiadanie, katechezę odpowiednio przystosowaną dla małoletnich, młodzieży i starszych, także przy użyciu środków społecznego przekazu, dzięki czemu wierni otrzymają pouczenie o znaczeniu małżeństwa chrześcijańskiego, jak również o obowiązkach małżonków i chrześcijańskich rodziców; 2° przez osobiste przygotowanie do zawarcia małżeństwa, przysposabiające nupturientów do świętości ich nowego stanu i jego obowiązków; 3° przez owocne sprawowanie liturgii małżeństwa, która winna ukazywać, że małżonkowie są znakiem i zarazem uczestniczą w tajemnicy jedności oraz płodnej miłości Chrystusa i Kościoła; 4° przez świadczenie pomocy małżonkom, ażeby wiernie zachowując i chroniąc przymierze małżeńskie, osiągali w rodzinie życie coraz bardziej święte i doskonałe.

Kan.  1064.

Jest rzeczą ordynariusza miejsca troszczyć się o właściwe organizowanie tego rodzaju pomocy, po wysłuchaniu także, gdy się to wyda pożyteczne, zdania mężczyzn i kobiet odznaczających się doświadczeniem i biegłością.

Kan.  1065.

§  1. Katolicy, którzy nie przyjęli jeszcze sakramentu bierzmowania, powinni go przyjąć przed zawarciem małżeństwa, gdy jest to możliwe bez poważnej niedogodności.

§  2. Aby przyjąć owocnie sakrament małżeństwa, usilnie zaleca się, ażeby nupturienci przystąpili do sakramentu pokuty i Najświętszej Eucharystii.

Kan.  1066.

Przed zawarciem małżeństwa należy się upewnić, że nic nie stoi na przeszkodzie do jego ważnego i godziwego zawarcia.

Kan.  1067.

Konferencja Episkopatu powinna wydać normy dotyczące egzaminu narzeczonych, zapowiedzi przedmałżeńskich oraz innych odpowiednich środków do przeprowadzenia badań przed zawarciem małżeństwa, aby proboszcz pilnie ich przestrzegając mógł przystąpić do asystowania przy małżeństwie.

Kan.  1068.

Jeśli w niebezpieczeństwie śmierci nie można zdobyć innych dowodów, wystarcza - jeśli nie ma przeciwnych podejrzeń - oświadczenie nupturientów, w razie potrzeby zaprzysiężone, że zostali ochrzczeni i nie są związani żadną przeszkodą.

Kan.  1069.

Wszyscy wierni mają obowiązek znane im przeszkody małżeńskie wyjawić przed zawarciem małżeństwa proboszczowi lub ordynariuszowi miejsca.

Kan.  1070.

Jeśli egzaminu przedślubnego nie przeprowadził proboszcz, do którego należy asystowanie przy zawieraniu małżeństwa, lecz inny, ma on obowiązek jak najszybciej powiadomić tego proboszcza o wyniku badań autentycznym dokumentem.

Kan.  1071.

§  1. Poza wypadkiem konieczności, nie można bez zezwolenia ordynariusza miejsca asystować przy: 1° małżeństwie tułaczy; 2° małżeństwie, które nie może być uznane lub zawarte według prawa państwowego; 3° małżeństwie osoby, którą wiążą naturalne obowiązki wobec innej strony lub wobec dzieci, wynikające z poprzedniego związku; 4° małżeństwie osoby, która notorycznie porzuciła wiarę katolicką; 5° małżeństwie osoby związanej cenzurą; 6° małżeństwie małoletnich, bez wiedzy rodziców albo wobec ich uzasadnionego sprzeciwu; 7° małżeństwie zawieranym przez pełnomocnika, o czym mowa w kan. 1105.

§  2. Ordynariusz miejsca może zezwolić na asystowanie przy małżeństwie osoby, która notorycznie odstąpiła od wiary katolickiej tylko z zachowaniem norm, określonych w kan. 1125, przy zastosowaniu odpowiednich modyfikacji.

Kan.  1072.

Duszpasterze powinni odwodzić od zawierania małżeństwa młodzież przed osiągnięciem wieku, w którym zgodnie z miejscowymi zwyczajami zawiera się małżeństwo.

PRZESZKODY ZRYWAJĄCE W OGÓLNOŚCI

Kan.  1073.

Przeszkoda zrywająca czyni osobę niezdolną do ważnego zawarcia małżeństwa.

Kan.  1074.

Przeszkodę uważa się za publiczną, jeśli może być udowodniona w zakresie zewnętrznym; poza tym jest tajna.

Kan.  1075.

§  1. Jedynie najwyższa władza kościelna może autentycznie wyjaśniać, kiedy prawo Boże zabrania małżeństwa lub ją unieważnia.

§  2. Również tylko najwyższa władza kościelna ma prawo ustanawiać inne przeszkody dla ochrzczonych.

Kan.  1076.

Odrzuca się zwyczaj wprowadzający nową przeszkodę albo przeciwny obowiązującym przeszkodom.

Kan.  1077.

§  1. Ordynariusz miejsca może w szczególnym wypadku zabronić zawierania małżeństwa swoim podwładnym gdziekolwiek przebywającym, oraz wszystkim aktualnie przebywającym na własnym jego terytorium, lecz tylko czasowo, na skutek poważnej przyczyny i dopóki ona trwa.

§  2. Tylko najwyższa władza kościelna może dodać klauzulę unieważniającą małżeństwo.

Kan.  1078.

§  1. Ordynariusz miejsca może swoich podwładnych gdziekolwiek przebywających oraz wszystkich aktualnie przebywających na własnym jego terytorium, dyspensować od wszystkich przeszkód z prawa kościelnego, z wyłączeniem tych, od których dyspensa jest zarezerwowana Stolicy Apostolskiej.

§  2. Stolicy Apostolskiej jest zarezerwowana dyspensa: 1° od przeszkody wynikającej ze święceń lub z wieczystego ślubu publicznego czystości, złożonego w instytucie zakonnym na prawie papieskim; 2° od przeszkody występku, o której w kan. 1090.

§  3. Nie udziela się nigdy dyspensy od przeszkody pokrewieństwa w linii prostej oraz w drugim stopniu linii bocznej.

Kan.  1079.

§  1. W grożącym niebezpieczeństwie śmierci, ordynariusz miejsca może swoich podwładnych, gdziekolwiek przebywających, oraz wszystkich pozostających na własnym jego terytorium, dyspensować zarówno od formy obowiązującej przy zawarciu małżeństwa, jak od wszystkich i poszczególnych przeszkód z prawa kościelnego, czy to publicznych czy tajnych, z wyjątkiem przeszkody wypływającej ze święceń prezbiteratu.

§  2. W tych samych okolicznościach, o jakich w § 1, ale tylko w wypadkach, w których nie można się odnieść nawet do miejscowego ordynariusza, taką samą władzę dyspensowania posiada proboszcz, szafarz odpowiednio delegowany, a także kapłan lub diakon, asystujący przy zawieraniu małżeństwa zgodnie z kan. 1116, § 2.

§  3. W niebezpieczeństwie śmierci spowiednik może dyspensować od przeszkód tajnych w zakresie wewnętrznym czy to podczas spowiedzi, czy poza nią.

§  4. Przez niemożność odniesienia się do miejscowego ordynariusza, w wypadku, o którym w § 2, rozumie się sytuację, gdy można to uczynić tylko przy pomocy telegrafu lub telefonu.

Kan.  1080.

§  1. Ilekroć przeszkoda zostaje wykryta, gdy wszystko jest już gotowe do ślubu i małżeństwa nie da się odłożyć bez prawdopodobnego niebezpieczeństwa wielkiego zła, do czasu uzyskania dyspensy od kompetentnego przełożonego, władzę dyspensowania od wszystkich przeszkód, z wyłączeniem tych, o których w kan 1078, § 2, n. 1, mają: ordynariusz miejsca oraz, jeśli wypadek jest tajny, wszyscy, o których w kan. 1079, §§ 2-3, z zachowaniem przepisanych tam warunków.

§  2. Ta władza rozciąga się także na uważnienie małżeństwa, jeśli zagraża takie samo niebezpieczeństwo i nie ma czasu na odniesienie się do Stolicy Apostolskiej, ewentualnie do ordynariusza miejsca, gdy chodzi o przeszkody, od których może dyspensować.

Kan.  1081.

Proboszcz albo kapłan lub diakon, o którym w kan. 1079, § 2, powinien o udzieleniu dyspensy w zakresie zewnętrznym natychmiast powiadomić ordynariusza miejsca. Winna być ona również odnotowana w księdze małżeństw.

Kan.  1082.

Jeśli czego innego nie postanawia reskrypt Penitencjarii, dyspensa udzielona w zakresie wewnętrznym niesakramentalnym od przeszkody tajnej, powinna być wpisana do księgi przechowywanej w tajnym archiwum kurii i nie jest potrzebna inna dyspensa w zakresie zewnętrznym, gdy przeszkoda tajna stanie się później publiczną.

POSZCZEGÓLNE PRZESZKODY ZRYWAJĄCE

Kan.  1083.

§  1. 40 Nie może zawrzeć ważnego małżeństwa mężczyzna przed ukończeniem szesnastego roku życia i kobieta przed ukończeniem czternastego roku.

§  2. Konferencja Episkopatu ma prawo ustalić wyższy wiek do godziwego zawarcia małżeństwa.

Kan.  1084.

§  1. Niezdolność dokonania stosunku małżeńskiego uprzednia i trwała, czy to ze strony mężczyzny czy kobiety, czy to absolutna czy względna, czyni małżeństwo nieważnym z samej jego natury.

§  2. Jeśli przeszkoda niezdolności jest wątpliwa, czy wątpliwość ta jest prawna czy faktyczna, nie należy zabraniać zawarcia małżeństwa ani też, dopóki trwa wątpliwość, orzekać jego nieważności.

§  3. Niepłodność ani nie wzbrania zawarcia małżeństwa, ani nie powoduje jego nieważności, z zachowaniem przepisu kan. 1098.

Kan.  1085.

§  1. Nieważnie usiłuje zawrzeć małżeństwo, kto jest związany węzłem poprzedniego małżeństwa, nawet niedopełnionego.

§  2. Chociaż pierwsze małżeństwo było nieważnie zawarte lub zostało rozwiązane z jakiejkolwiek przyczyny, nie wolno dlatego zawrzeć ponownego małżeństwa, dopóki nie stwierdzi się, zgodnie z prawem i w sposób pewny, nieważności lub rozwiązania pierwszego.

Kan.  1086.

§  1. 41 Nieważne jest małżeństwo między dwiema osobami, z których jedna została ochrzczona w Kościele katolickim lub była do niego przyjęta, a druga jest nieochrzczona.

§  2. Od tej przeszkody można dyspensować tylko po wypełnieniu warunków, o których w kan. 1125 i 1126.

§  3. Jeśli podczas zawierania małżeństwa strona była powszechnie uważana za ochrzczoną albo jej chrzest był wątpliwy, należy domniemywać, zgodnie z kan. 1060, ważność małżeństwa, dopóki w sposób pewny nie udowodni się, że jedna strona była ochrzczona, druga zaś nieochrzczona.

Kan.  1087.

Nieważnie usiłują zawrzeć małżeństwo ci, którzy otrzymali święcenia.

Kan.  1088.

Nieważnie usiłują zawrzeć małżeństwo ci, którzy są związani wieczystym ślubem publicznym czystości w instytucie zakonnym.

Kan.  1089.

Nie może być ważnie zawarte małżeństwo pomiędzy mężczyzną i kobietą uprowadzoną lub choćby przetrzymywaną z zamiarem zawarcia z nią małżeństwa, chyba że później kobieta uwolniona od porywacza oraz znajdując się w miejscu bezpiecznym i wolnym, sama swobodnie wybierze to małżeństwo.

Kan.  1090.

§  1. Kto ze względu na zawarcie małżeństwa z określoną osobą, zadaje śmierć jej współmałżonkowi lub własnemu, nieważnie usiłuje zawrzeć to małżeństwo.

§  2. Nieważnie również usiłują zawrzeć małżeństwo ci, którzy poprzez fizyczny lub moralny współudział spowodowali śmierć współmałżonka.

Kan.  1091.

§  1. W linii prostej pokrewieństwa nieważne jest małżeństwo między wszystkimi wstępnymi i zstępnymi, zarówno prawego pochodzenia, jak i naturalnymi.

§  2. W linii bocznej nieważne jest aż do czwartego stopnia włącznie.

§  3. Przeszkoda pokrewieństwa nie zwielokrotnia się.

§  4. Nigdy nie zezwala się na małżeństwo, jeśli istnieje wątpliwość, czy strony są spokrewnione w jakimś stopniu linii prostej lub w drugim stopniu linii bocznej.

Kan.  1092.

Powinowactwo w linii prostej powoduje nieważność małżeństwa we wszystkich stopniach.

Kan.  1093.

Przeszkoda przyzwoitości publicznej powstaje z nieważnego małżeństwa po rozpoczęciu życia wspólnego albo z notorycznego lub publicznego konkubinatu. Powoduje zaś nieważność małżeństwa w pierwszym stopniu linii prostej między mężczyzną i krewnymi kobiety i odwrotnie.

Kan.  1094.

Nie mogą ważnie zawrzeć małżeństwa ze sobą ci, którzy są związani pokrewieństwem prawnym powstałym z adopcji, w linii prostej lub w drugim stopniu linii bocznej.

ZGODA MAŁŻEŃSKA

Kan.  1095.

Niezdolni do zawarcia małżeństwa są ci, którzy: 1° są pozbawieni wystarczającego używania rozumu; 2° mają poważny brak rozeznania oceniającego co do istotnych praw i obowiązków małżeńskich wzajemnie przekazywanych i przyjmowanych; 3° z przyczyn natury psychicznej nie są zdolni podjąć istotnych obowiązków małżeńskich.

Kan.  1096.

§  1. Do zaistnienia zgody małżeńskiej konieczne jest, aby strony wiedziały przynajmniej, że małżeństwo jest trwałym związkiem między mężczyzną i kobietą, skierowanym do zrodzenia potomstwa przez jakieś seksualne współdziałanie.

§  2. Po osiągnięciu dojrzałości nie domniemywa się takiej ignorancji.

Kan.  1097.

§  1. Błąd co do osoby powoduje nieważność małżeństwa.

§  2. Błąd co do przymiotu osoby, chociażby był przyczyną zawarcia małżeństwa, nie powoduje nieważności małżeństwa, chyba że przymiot ten był bezpośrednio i zasadniczo zamierzony.

Kan.  1098.

Kto zawiera małżeństwo, zwiedziony podstępem, dokonanym dla uzyskania zgody małżeńskiej, a dotyczącym jakiegoś przymiotu drugiej strony, który ze swej natury może poważnie zakłócić wspólnotę życia małżeńskiego, zawiera je nieważnie.

Kan.  1099.

Błąd co do jedności lub nierozerwalności albo sakramentalnej godności małżeństwa nie narusza zgody małżeńskiej, chyba że determinuje wolę.

Kan.  1100.

Znajomość lub opinia o nieważności małżeństwa niekoniecznie wyklucza zgodę małżeńską.

Kan.  1101.

§  1. Domniemywa się, że wewnętrzna zgoda odpowiada słowom lub znakom użytym przy zawieraniu małżeństwa.

§  2. Jeśli jednak jedna ze stron albo obydwie pozytywnym aktem woli wykluczyłyby samo małżeństwo lub jakiś istotny element małżeństwa, albo jakiś istotny przymiot, zawierają je nieważnie.

Kan.  1102.

§  1. Nie można ważnie zawrzeć małżeństwa pod warunkiem dotyczącym przyszłości.

§  2. Małżeństwo zawarte pod warunkiem dotyczącym przeszłości lub teraźniejszości jest ważne lub nie, zależnie od istnienia lub nieistnienia przedmiotu warunku.

§  3. Warunek zaś, o którym w § 2, nie może być godziwie dołączony, chyba że za pisemną zgodą ordynariusza miejsca.

Kan.  1103.

Nieważne jest małżeństwo zawarte pod przymusem lub pod wpływem ciężkiej bojaźni z zewnątrz, choćby nieumyślnie wywołanej, od której, ażeby się uwolnić, zmuszony jest ktoś wybrać małżeństwo.

Kan.  1104.

§  1. Do ważnego zawarcia małżeństwa konieczne jest, by nupturienci byli równocześnie obecni, bądź osobiście, bądź też przez pełnomocnika.

§  2. Zgodę małżeńską nupturienci powinni wyrazić słowami, a gdy nie mogą mówić, równoznacznymi znakami.

Kan.  1105.

§  1. Do ważnego zawarcia małżeństwa przez pełnomocnika wymaga się: 1° aby było specjalne upoważnienie zawarcia go z określoną osobą; 2° aby pełnomocnik był wyznaczony przez samego zleceniodawcę i osobiście wypełniał swoje zadanie.

§  2. Pełnomocnictwo, by było ważne, powinno być podpisane przez osobę zlecającą i ponadto przez proboszcza lub ordynariusza miejsca, w którym wystawia się pełnomocnictwo, albo przez kapłana delegowanego przez jednego z nich, albo przynajmniej przez dwóch świadków, lub też winno być sporządzone w formie autentycznego dokumentu, zgodnie z wymogami prawa państwowego.

§  3. Jeśli zleceniodawca nie może pisać, należy to zaznaczyć w samym pełnomocnictwie i dodać jeszcze jednego świadka, który również podpisuje. W przeciwnym razie pełnomocnictwo jest nieważne.

§  4. Jeśli zleceniodawca, przed zawarciem w jego imieniu małżeństwa, odwołał upoważnienie lub popadł w chorobę umysłową, małżeństwo jest nieważne, chociaż pełnomocnik lub druga strona o tym nie wiedzieli.

Kan.  1106.

Małżeństwo można zawrzeć przez tłumacza. Proboszcz jednak nie powinien przy nim asystować, jeśli nie upewni się o wiarygodności tłumacza.

Kan.  1107.

Chociaż małżeństwo zostało zawarte nieważnie z racji przeszkody lub braku formy, to jednak domniemywa się, że wyrażona zgoda trwa, dopóki nie uzyska się pewności jej odwołania.

FORMA ZAWARCIA MAŁŻEŃSTWA

Kan.  1108.

§  1. Tylko te małżeństwa są ważne, które zostają zawarte wobec asystującego miejscowego ordynariusza albo proboszcza, albo wobec kapłana lub diakona delegowanego przez jednego z nich; a także wobec dwóch świadków, według zasad wyrażonych w następnych kanonach i z uwzględnieniem wyjątków, o których w kan. 144, 1112, § 1, 1116 i 1127, §§ 2-3.

§  2. Za asystującego przy zawieraniu małżeństwa uważa się tylko tego, kto jest obecny i pyta nowożeńców, czy wyrażają zgodę i przyjmuje ją w imieniu Kościoła.

Kan.  1109.

Ordynariusz miejsca i proboszcz na mocy swego urzędu, w granicach własnego terytorium ważnie asystują przy małżeństwach nie tylko swoich podwładnych, lecz także obcych, jeśli jedno z nich należy do obrządku łacińskiego; chyba że wyrokiem lub dekretem zostali ekskomunikowani, ukarani interdyktem lub suspendowani od urzędu, albo takimi deklarowani.

Kan.  1110.

Ordynariusz miejsca i proboszcz personalny, na mocy urzędu ważnie asystują przy zawieraniu małżeństwa jedynie tych, z których przynajmniej jedno podlega im w granicach ich okręgu.

Kan.  1111.

§  1. Ordynariusz i proboszcz, dopóki ważnie sprawują swój urząd, mogą delegować kapłanom i diakonom również ogólne upoważnienie do asystowania przy zawieraniu małżeństw w granicach swego terytorium.

§  2. Aby delegacja upoważnienia do asystowania przy małżeństwach była ważna, wymaga się, by została przekazana określonym osobom w sposób wyraźny. Delegacja specjalna winna być dana do określonego małżeństwa, natomiast delegacja ogólna powinna być udzielona na piśmie.

Kan.  1112.

§  1. Gdzie nie ma kapłanów i diakonów, biskup diecezjalny, uzyskawszy - po wcześniejszej pozytywnej opinii Konferencji Episkopatu - zezwolenie Stolicy Apostolskiej, może delegować świeckich do asystowania przy zawieraniu małżeństw.

§  2. Należy wybrać odpowiedniego świeckiego, który potrafi przygotować nupturientów i właściwie odprawić liturgię zawierania małżeństwa.

Kan.  1113.

Przed udzieleniem delegacji specjalnej, należy zatroszczyć się o wszystko, co prawo przepisuje do stwierdzenia stanu wolnego.

Kan.  1114.

Asystujący przy zawieraniu małżeństwa działa niegodziwie, jeśli nie stwierdził stanu wolnego nupturientów zgodnie z przepisami prawa, a także nie upewnił się, jeśli to możliwe, o zezwoleniu proboszcza, ilekroć asystuje na podstawie ogólnej delegacji.

Kan.  1115.

Małżeństwa winny być zawierane w parafii, gdzie przynajmniej jedno z nupturientów posiada stałe albo tymczasowe zamieszkanie lub miesięczny pobyt; gdy zaś chodzi o tułaczy, w parafii, gdzie aktualnie przebywają. Za zezwoleniem własnego ordynariusza albo własnego proboszcza, wolno małżeństwo zawrzeć gdzie indziej.

Kan.  1116.

§  1. Jeśli osoba, zgodnie z przepisem prawa, kompetentna do asystowania jest nieosiągalna lub nie można do niej się udać bez poważnej niedogodności, kto chce zawrzeć prawdziwe małżeństwo, może je ważnie i godziwie zawrzeć wobec samych świadków: 1° w niebezpieczeństwie śmierci; 2° poza niebezpieczeństwem śmierci jedynie wtedy, jeśli roztropnie się przewiduje, że te okoliczności będą trwały przez miesiąc czasu.

§  2. W obydwu wypadkach, gdyby był osiągalny inny kapłan lub diakon, który mógłby być obecny, powinien być poproszony i razem ze świadkami być przy zawieraniu małżeństwa, z zachowaniem zasady ważności małżeństwa wobec samych świadków.

Kan.  1117. 42

Określona wyżej forma powinna być zachowana, jeśli przynajmniej jedna ze stron zawierających małżeństwo została ochrzczona w Kościele katolickim lub została do niego przyjęta, z zachowaniem przepisów kan. 1127 § 2.

Kan.  1118.

§  1. Małżeństwo pomiędzy katolikami lub między stroną katolicką i niekatolicką ochrzczoną, winno być zawierane w kościele parafialnym; w innym kościele lub kaplicy może być zawierane za zezwoleniem ordynariusza miejsca lub proboszcza.

§  2. Miejscowy ordynariusz może zezwolić na zawarcie małżeństwa w innym odpowiednim miejscu.

§  3. Małżeństwo pomiędzy stroną katolicką i stroną nieochrzczoną może być zawarte w kościele lub innym odpowiednim miejscu.

Kan.  1119.

Poza wypadkiem konieczności, przy zawieraniu małżeństwa należy zachować obrzędy przepisane w księgach liturgicznych zatwierdzonych przez Kościół albo przyjęte prawnymi zwyczajami.

Kan.  1120. 43

Konferencja Episkopatu może opracować własny obrzęd zawierania małżeństwa, wymagający zatwierdzenia przez Stolicę Świętą, odpowiadający miejscowym i ludowym zwyczajom, przystosowanym do ducha chrześcijańskiego, z zachowaniem jednak prawa, by asystujący, obecny przy zawieraniu małżeństwa, zapytał nupturientów, czy wyrażają zgodę i tę zgodę przyjął.

Kan.  1121.

§  1. Po zawarciu małżeństwa, proboszcz miejsca zawarcia lub jego zastępca, chociażby żaden z nich przy nim nie asystował, powinien jak najszybciej zapisać w księdze zaślubionych nazwiska małżonków, osoby asystującej i świadków, a także miejsce i datę zawarcia małżeństwa, w sposób określony przez Konferencję Episkopatu lub przez biskupa diecezjalnego.

§  2. Ilekroć małżeństwo jest zawierane zgodnie z przepisem kan. 1116, kapłan lub diakon, jeśli był obecny, w przeciwnym razie świadkowie są obowiązani jak najszybciej powiadomić proboszcza lub ordynariusza miejsca o zawartym małżeństwie.

§  3. Co do małżeństwa zawieranego za dyspensą od formy kanonicznej, ordynariusz miejsca, który udzielił dyspensy, powinien zatroszczyć się o to, aby dyspensa i zawarcie małżeństwa zostały zapisane w księdze zaślubionych, zarówno w kurii, jak i w parafii własnej strony katolickiej, której proboszcz przeprowadził badanie stanu wolnego. O zawarciu małżeństwa ma powiadomić ordynariusza i proboszcza jak najszybciej małżonek katolicki, zaznaczając miejsce zawarcia oraz zastosowaną formę publiczną.

Kan.  1122.

§  1. Zawarte małżeństwo winno być odnotowane także w księgach ochrzczonych, w których zapisany jest chrzest małżonków.

§  2. Jeśli ktoś zawarł małżeństwo poza parafią swojego chrztu, proboszcz miejsca zawarcia małżeństwa ma obowiązek przesłać jak najszybciej do proboszcza miejsca chrztu zawiadomienie o zawarciu małżeństwa.

Kan.  1123.

Ilekroć małżeństwo zostaje uważnione w zakresie zewnętrznym albo orzeczona jego nieważność, albo zgodnie z prawem zostało rozwiązane, poza przypadkiem śmierci, należy powiadomić proboszcza miejsca zawarcia małżeństwa, aby dokonał odpowiedniej adnotacji w księdze zaślubionych i ochrzczonych.

MAŁŻEŃSTWA MIESZANE

Kan.  1124. 44

Małżeństwo między dwiema osobami ochrzczonymi, z których jedna została ochrzczona w Kościele katolickim lub po chrzcie została do niego przyjęta, druga zaś należy do Kościoła lub Wspólnoty kościelnej nie mającej pełnej łączności z Kościołem katolickim, bez wyraźnego zezwolenia kompetentnej władzy jest zabronione.

Kan.  1125.

Tego rodzaju zezwolenia może udzielić ordynariusz miejsca, jeśli istnieje słuszna i rozumna przyczyna, nie może go jednak udzielić bez spełnienia następujących warunków: 1° strona katolicka winna oświadczyć, że jest gotowa odsunąć od siebie niebezpieczeństwo utraty wiary, jak również złożyć szczere przyrzeczenie, że uczyni wszystko, co w jej mocy, aby wszystkie dzieci zostały ochrzczone i wychowane w Kościele katolickim; 2° druga strona winna być powiadomiona w odpowiednim czasie o składanych przyrzeczeniach strony katolickiej, tak aby rzeczywiście była świadoma treści przyrzeczenia i obowiązku strony katolickiej; 3° obydwie strony powinny być pouczone o celach oraz istotnych przymiotach małżeństwa, których nie może wykluczać żadna ze stron.

Kan.  1126.

Konferencja Episkopatu powinna zarówno określić sposób składania tych oświadczeń i przyrzeczeń, które są zawsze wymagane, jak i ustalić, w jaki sposób ma to być stwierdzone w zakresie zewnętrznym oraz jak ma być o tym powiadomiona strona niekatolicka.

Kan.  1127.

§  1. Co do formy małżeństwa mieszanego należy zachować przepisy kan. 1108. Jeśli jednak małżeństwo zawiera strona katolicka ze stroną niekatolicką obrządku wschodniego, kanoniczna forma zawarcia wymagana jest tylko do godziwości; do ważności zaś konieczny jest udział świętego szafarza, z zachowaniem innych wymogów prawa.

§  2. Jeśli poważne trudności nie pozwalają zachować formy kanonicznej, ordynariusz miejsca strony katolickiej ma prawo dyspensować od niej w poszczególnych przypadkach, po poradzeniu się jednak ordynariusza miejsca zawarcia małżeństwa, z zachowaniem - i to do ważności - jakiejś publicznej formy zawarcia. Do Konferencji Episkopatu należy określić normy, według których byłaby udzielana dyspensa w jednolity sposób.

§  3. Zabrania się, przed lub po kanonicznym zawarciu małżeństwa zgodnie z przepisem § 1, stosować inne religijne zawarcie tegoż małżeństwa w celu wyrażenia lub odnowienia zgody małżeńskiej. Zabroniony jest również taki obrzęd religijny zawarcia małżeństwa, w którym asystujący katolicki i szafarz niekatolicki, stosując równocześnie własny obrzęd, pytają o wyrażenie zgody stron.

Kan.  1128.

Ordynariusze miejsca oraz inni duszpasterze winni troszczyć się o to, ażeby katolickiemu małżonkowi i dzieciom zrodzonym z małżeństwa mieszanego nie zabrakło pomocy duchowej do wypełnienia ich obowiązków. Mają też wspierać małżonków w utrwalaniu jedności życia małżeńskiego i rodzinnego.

Kan.  1129.

Przepisy kanonów 1127 i 1128 winny być stosowane także przy zawieraniu małżeństw, gdy zachodzi przeszkoda różności religii, o której mowa w kan. 1086, § 1.

MAŁŻEŃSTWO ZAWIERANE TAJNIE

Kan.  1130.

Na skutek poważnej i naglącej przyczyny ordynariusz miejsca może zezwolić na tajne zawarcie małżeństwa.

Kan.  1131.

Zezwolenie na tajne zawarcie małżeństwa zawiera w sobie: 1° konieczność tajnego przeprowadzenia obowiązkowych badań przedmałżeńskich; 2° obowiązek zachowania tajemnicy o zawarciu małżeństwa przez ordynariusza miejsca, asystującego, świadków i małżonków.

Kan.  1132.

Obowiązek zachowania tajemnicy, o której w kan. 1131, n. 2, ze strony ordynariusza miejsca ustaje, jeśli z powodu jej zachowania zagraża poważne zgorszenie lub wielka szkoda dla świętości małżeństwa. O tym należy powiadomić strony przed zawarciem małżeństwa.

Kan.  1133.

Małżeństwo tajnie zawarte winno być zapisane jedynie w specjalnej księdze, przechowywanej w tajnym archiwum kurii.

SKUTKI MAŁŻEŃSTWA

Kan.  1134.

Z ważnego małżeństwa powstaje między małżonkami węzeł, z natury swej wieczysty i wyłączny. W małżeństwie chrześcijańskim małżonkowie zostają ponadto przez specjalny sakrament wzmocnieni i jakby konsekrowani do obowiązków swego stanu i godności.

Kan.  1135.

Każdemu z małżonków przysługują jednakowe obowiązki i prawa w tym, co dotyczy wspólnoty życia małżeńskiego.

Kan.  1136.

Rodzice mają najcięższy obowiązek i najpierwsze prawo troszczenia się zgodnie, według swoich możliwości, o wychowanie potomstwa zarówno fizyczne, społeczne i kulturalne, jak i moralne oraz religijne.

Kan.  1137.

Za dzieci prawego pochodzenia uważa się poczęte lub urodzone z małżeństwa ważnego lub mniemanego.

Kan.  1138.

§  1. Ojcem jest ten, na którego wskazuje prawny związek małżeński, chyba że przy pomocy niezbitych argumentów udowodni się co innego.

§  2. Za dzieci prawego pochodzenia uważa się te, które się urodziły przynajmniej po 180 dniach od zawarcia małżeństwa albo w ciągu 300 dni od dnia rozwiązania życia małżeńskiego.

Kan.  1139.

Dzieci nieprawego pochodzenia uzyskują prawność pochodzenia przez późniejsze małżeństwo rodziców, ważne lub mniemane, albo przez reskrypt Stolicy Świętej.

Kan.  1140.

Co do skutków kanonicznych, dzieci, które uzyskały prawność pochodzenia, są zrównane we wszystkim z dziećmi prawego pochodzenia, chyba że prawo wyraźnie co innego zastrzega.

ROZŁĄCZENIE MAŁŻONKÓW

ROZWIĄZANIE WĘZŁA

Kan.  1141.

Małżeństwo zawarte i dopełnione nie może być rozwiązane żadną ludzką władzą i z żadnej przyczyny, oprócz śmierci.

Kan.  1142.

Małżeństwo niedopełnione, zawarte przez ochrzczonych lub między stroną ochrzczoną i stroną nieochrzczoną, może być ze słusznej przyczyny rozwiązane przez Biskupa Rzymskiego, na prośbę obydwu stron lub tylko jednej, choćby druga się nie zgadzała.

Kan.  1143.

§  1. Małżeństwo zawarte przez dwie osoby nie ochrzczone zostaje rozwiązane na mocy przywileju pawłowego dla dobra wiary strony, która przyjęła chrzest, przez sam fakt zawarcia nowego małżeństwa przez stronę ochrzczoną, jeśli strona nieochrzczona odeszła.

§  2. Uważa się, że strona nieochrzczona odchodzi, jeżeli nie chce mieszkać ze stroną ochrzczoną lub mieszkać z nią w zgodzie bez obrazy Stwórcy, chyba że strona ochrzczona po przyjęciu chrztu dała słuszny powód odejścia.

Kan.  1144.

§  1. Aby strona ochrzczona ważnie zawarła nowe małżeństwo, należy zawsze zapytać stronę nieochrzczoną: 1° czy i ona chciałaby przyjąć chrzest; 2° czy przynajmniej chciałaby zgodnie mieszkać ze stroną ochrzczoną, bez obrazy Stwórcy.

§  2. Ta interpelacja powinna nastąpić po chrzcie. Jednakże ordynariusz miejsca może na skutek poważnej przyczyny zezwolić na zastosowanie interpelacji przed chrztem, a nawet od niej dyspensować, zarówno przed chrztem, jak i po chrzcie, jeśli z dochodzenia przynajmniej sumarycznego i pozasądowego stwierdzi się, że nie można jej dokonać lub będzie bezowocna.

Kan.  1145.

§  1. Interpelacja winna być dokonywana z reguły powagą ordynariusza miejsca strony nawróconej, który to ordynariusz obowiązany jest zostawić drugiej stronie, jeśliby o to prosiła, czas na odpowiedź, zaznaczając jednak, że gdy czas ten bezużytecznie upłynie, milczenie zostanie uznane za odpowiedź negatywną.

§  2. Interpelacja dokonana nawet prywatnie przez stronę nawróconą jest ważna; owszem jest godziwa, gdy nie da się zachować przepisanej wyżej formy.

§  3. W obydwu przypadkach dokonanie interpelacji oraz jej wynik powinny być stwierdzone zgodnie z prawem w zakresie zewnętrznym.

Kan.  1146.

Strona ochrzczona ma prawo zawrzeć nowe małżeństwo ze stroną katolicką: 1° jeśli druga strona odpowiedziała negatywnie na interpelację lub gdy interpelacja została zgodnie z prawem pominięta; 2° jeśli strona nieochrzczona - czy to już interpelowana, czy też nie - zamieszkując najpierw w zgodzie bez obrazy Stwórcy, następnie odeszła bez uzasadnionej przyczyny; z zachowaniem przepisów kan. 1144 i 1145.

Kan.  1147.

Ordynariusz miejsca może jednak na skutek poważnej przyczyny zezwolić, ażeby strona ochrzczona, korzystająca z przywileju pawłowego, zawarła małżeństwo ze stroną niekatolicką, ochrzczoną lub nieochrzczoną, z zachowaniem jednak przepisów kanonicznych o małżeństwach mieszanych.

Kan.  1148.

§  1. Nieochrzczony, który miał równocześnie przed chrztem kilka żon nieochrzczonych, po przyjęciu chrztu w Kościele katolickim, jeśli mu trudno pozostać z pierwszą żoną, może zatrzymać jedną z nich, oddalając pozostałe. To samo odnosi się do kobiety nieochrzczonej, która miała równocześnie kilku mężów nieochrzczonych.

§  2. W wypadkach, o których w § 1, po przyjęciu chrztu małżeństwo winno być zawarte z zachowaniem prawnej formy, z uwzględnieniem w razie potrzeby także przepisów o małżeństwach mieszanych oraz innych wymogów prawnych.

§  3. Ordynariusz miejsca mając na uwadze warunki moralne, społeczne i ekonomiczne miejsc i osób, powinien zatroszczyć się o wystarczające zabezpieczenie potrzeb pierwszej żony oraz innych oddalonych, zgodnie z wymaganiami sprawiedliwości, chrześcijańskiej miłości i naturalnej słuszności.

Kan.  1149.

Jeśli nieochrzczony, po przyjęciu chrztu w Kościele katolickim, nie może ze współmałżonkiem nieochrzczonym nawiązać współzamieszkania z racji uwięzienia lub prześladowania, wolno mu zawrzeć nowe małżeństwo, chociażby tymczasem druga strona przyjęła chrzest, z zachowaniem przepisu kan. 1141.

Kan.  1150.

W razie wątpliwości przywilej wiary cieszy się przychylnością prawa.

SEPARACJA PODCZAS TRWANIA WĘZŁA

Kan.  1151.

Małżonkowie mają obowiązek i prawo zachowania współżycia małżeńskiego, chyba że usprawiedliwia ich zgodna z prawem przyczyna.

Kan.  1152.

§  1. Chociaż bardzo zaleca się, aby współmałżonek pobudzony chrześcijańską miłością i zatroskany o dobro rodziny, nie odmawiał stronie cudzołożnej przebaczenia oraz nie zrywał z nią życia małżeńskiego, to jednak, gdy wyraźnie lub milcząco nie darował winy, ma prawo przerwać pożycie małżeńskie, chyba że zgodził się na cudzołóstwo, albo stał się jego przyczyną lub sam także popełnił cudzołóstwo.

§  2. Zachodzi milczące darowanie, gdy strona niewinna upewniona już o zdradzie małżeńskiej, dobrowolnie z miłością małżeńską współżyje z tą, która zawiniła. Domniemywa się zaś je, jeśli przez okres sześciu miesięcy zachowała współżycie małżeńskie i nie odniosła się do władzy kościelnej lub państwowej.

§  3. Jeśli współmałżonek niewinny sam zerwał dobrowolnie współżycie małżeńskie, powinien w ciągu sześciu miesięcy wnieść sprawę o separację do kompetentnej władzy kościelnej, która, biorąc pod uwagę wszystkie okoliczności, rozważy, czy niewinny współmałżonek mógłby być skłoniony do darowania winy i nie przedłużania separacji na stałe.

Kan.  1153.

§  1. Jeśli jedno z małżonków stanowi źródło poważnego niebezpieczeństwa dla duszy lub ciała drugiej strony albo dla potomstwa, lub w inny sposób czyni zbyt trudnym życie wspólne, tym samym daje drugiej stronie zgodną z prawem przyczynę odejścia, bądź na mocy dekretu ordynariusza miejsca, bądź też gdy niebezpieczeństwo jest bezpośrednie, również własną powagą.

§  2. Po ustaniu przyczyny separacji, we wszystkich wypadkach należy wznowić współżycie małżeńskie, chyba że władza kościelna co innego postanowi.

Kan.  1154.

Z chwilą zdecydowania o separacji małżonków, należy się zatroszczyć o odpowiednie utrzymanie i wychowanie dzieci.

Kan.  1155.

Współmałżonek niewinny może, w sposób godny pochwały, dopuścić z powrotem drugą stronę do życia małżeńskiego. W takim wypadku zrzeka się prawa do separacji.

UWAŻNIENIE MAŁŻEŃSTWA

UWAŻNIENIE ZWYKŁE

Kan.  1156.

§  1. Do uważnienia małżeństwa nieważnego z racji przeszkody zrywającej, wymaga się ustania przeszkody lub dyspensy od niej oraz ponowienia zgody przynajmniej przez stronę świadomą przeszkody.

§  2. To ponowienie jest wymagane przez prawo kościelne do ważności uważnienia, chociażby na początku obydwie strony wyraziły zgodę i potem jej nie odwołały.

Kan.  1157.

Ponowienie zgody winno być nowym aktem woli na małżeństwo, o którym strona ponawiająca wie lub przypuszcza, że było od początku nieważne.

Kan.  1158.

§  1. Gdy przeszkoda jest publiczna, obydwie strony powinny powtórzyć zgodę małżeńską w formie kanonicznej, z zachowaniem przepisu kan. 1127, § 2.

§  2. Jeśli przeszkody nie można udowodnić, wystarcza ponowienie zgody prywatne i tajne, i to przez stronę świadomą przeszkody, jeśli trwa zgoda wyrażona przez drugą stronę; albo przez obydwie, gdy obydwie strony wiedziały o przeszkodzie.

Kan.  1159.

§  1. Małżeństwo nieważne z powodu braku zgody zostaje uważnione z chwilą wyrażenia zgody przez stronę, która jej nie wyraziła, jeśli trwa zgoda wyrażona przez drugą stronę.

§  2. Jeśli braku zgody nie można udowodnić, wystarczy prywatne i tajne ponowienie zgody przez stronę, która jej nie wyraziła.

§  3. Jeśli można udowodnić brak zgody, konieczne jest ponowienie jej z zachowaniem kanonicznej formy.

Kan.  1160.

Uważnienie małżeństwa nieważnego na skutek braku formy musi zostać dokonane przez ponowne zawarcie według formy kanonicznej, z zachowaniem przepisu kan. 1127, § 2.

UWAŻNIENIE W ZAWIĄZKU

Kan.  1161.

§  1. Uważnienie w zawiązku małżeństwa nieważnego jest uważnieniem go bez ponawiania zgody, dokonane przez kompetentną władzę. Zawiera ono w sobie dyspensę od przeszkody, gdyby istniała, oraz od formy kanonicznej, gdy nie została zachowana, jak również cofnięcie wstecz skutków kanonicznych.

§  2. Uważnienie następuje od chwili udzielenia łaski; natomiast cofnięcie skutków odnosi się do momentu zawarcia małżeństwa, chyba że co innego wyraźnie zastrzeżono.

§  3. Uważnienia w zawiązku można dokonać tylko wtedy, jeśli jest prawdopodobne, że strony chcą utrzymać życie małżeńskie.

Kan.  1162.

§  1. Jeśli u obydwu stron albo u jednej z nich brakuje zgody małżeńskiej, małżeństwo nie może być uważnione w zawiązku, bez względu na to, czy zgody nie było od początku, czy też była początkowo wyrażona, a potem została odwołana.

§  2. Jeśli na początku nie było wprawdzie zgody, ale później została wyrażona, wolno dokonać uważnienia od momentu wyrażenia zgody.

Kan.  1163.

§  1. Można dokonać uważnienia małżeństwa nieważnie zawartego na skutek przeszkody albo braku formy prawnej, jeśliby trwała zgoda małżeńska u obydwu stron.

§  2. Małżeństwo nieważnie zawarte z powodu przeszkody z prawa naturalnego lub Bożego pozytywnego, może być uważnione dopiero z chwilą ustania przeszkody.

Kan.  1164.

Można ważnie dokonać uważnienia również bez wiedzy jednej lub obydwu stron, ale dokonuje się go tylko z poważnej przyczyny.

Kan.  1165.

§  1. Uważnienia w zawiązku może dokonać Stolica Apostolska.

§  2. Może go dokonać biskup diecezjalny w pojedynczych przypadkach, nawet wtedy, gdy w tym samym małżeństwie zbiega się kilka powodów nieważności; po spełnieniu warunków, o których w kan. 1125, co do uważnienia małżeństwa mieszanego. Natomiast nie może tego dokonać w wypadku istnienia przeszkody, od której dyspensa jest zarezerwowana Stolicy Apostolskiej zgodnie z przepisem kan. 1078, § 2, albo chodzi o przeszkodę z prawa naturalnego lub Bożego pozytywnego, która już wygasła.

SPRAWOWANIE SAKRAMENTU MAŁŻEŃSTWA

Przygotowanie

28. Ponieważ małżeństwo jest ustanowione dla wzrostu i uświęcenia ludu Bożego, jego sprawowanie ma charakter wspólnotowy, który domaga się uczestnictwa wspólnoty parafialnej, a przynajmniej niektórych jej członków. Biorąc pod uwagę zwyczaje miejscowe, zależnie od okoliczności można zawierać kilka małżeństw w tym samym czasie.

29. Samo sprawowanie sakramentu należy starannie przygotować, w miarę możności przy udziale narzeczonych. Małżeństwo zasadniczo powinno się zawierać w czasie Mszy. Proboszcz jednak, wziąwszy pod uwagę potrzeby duszpasterskie, a także stopień udziału w życiu Kościoła narzeczonych i uczestników uroczystości, niech rozważy, czy lepiej jest zaproponować zawarcie małżeństwa w czasie Mszy, czy poza nią. Jeżeli okoliczności za tym przemawiają, przy udziale samych narzeczonych należy wybrać czytania z Pisma świętego, które będą objaśnione w homilii; formę, w jakiej wyrażą wzajemną zgodę na małżeństwo; formularze błogosławieństwa obrączek, błogosławieństwa ślubnego, intencje modlitwy powszechnej i śpiewy. Ponadto należy używać przewidzianych w obrzędach tekstów do wyboru i zważać na zwyczaje miejscowe, które można zachować, jeżeli przemawiają za tym okoliczności.

30. Wykonywane śpiewy powinny być dostosowane do obrzędów małżeństwa i wyrażać wiarę Kościoła. Należy zwrócić uwagę na znaczenie Psalmu responsoryjnego w czasie liturgii słowa. To, co zostało powiedziane o śpiewach, odnosi się również do wyboru dzieł muzycznych.

31. Świąteczny charakter sprawowania małżeństwa powinien się wyrazić również w odpowiedniej dekoracji kościoła. Ordynariusze miejscowi niechaj czuwają, aby poza honorami należnymi władzom świeckim stosownie do przepisów liturgicznych, nie okazywać żadnych szczególnych względów prywatnym osobom lub stanowiskom społecznym.

32. Jeżeli małżeństwo sprawuje się w dniu o charakterze pokutnym, zwłaszcza w Wielkim Poście, proboszcz powinien napomnieć narzeczonych, aby mieli na uwadze szczególny charakter tego dnia. Zakazane jest sprawowanie małżeństwa w Wielki Piątek Męki Pańskiej i w Wielką Sobotę.

Zasady stosowania obrzędów

33. Przy sprawowaniu małżeństwa w czasie Mszy używa się obrzędu opisanego w rozdziale I. Jeżeli małżeństwo zawiera się bez Mszy, obrzęd odbywa się po liturgii słowa według rozdziału II.

34. Gdy małżeństwo zawiera się w czasie Mszy, używa się formularza Mszy obrzędowej za nowożeńców i szat koloru białego lub świątecznego. Gdy przypada dzień wymieniony w numerach 1-4 Tabeli dni liturgicznych, odprawia się Mszę z dnia z jej czytaniami, zachowując błogosławieństwo małżonków oraz, zależnie od okoliczności, właściwą dla obrzędu formułę błogosławieństwa końcowego.
Ponieważ liturgia słowa dostosowana do sprawowania małżeństwa ma wielkie znaczenie dla katechezy, którą należy głosić na temat samego sakramentu i obowiązków małżeńskich, gdy przepisy zabraniają odprawienia Mszy za nowożeńców, można jedno czytanie wziąć z tekstów przewidzianych na liturgię małżeństwa.

35. W liturgii małżeństwa powinny wyraźnie występować zasadnicze elementy, a mianowicie: liturgia słowa, która uwydatnia znaczenie chrześcijańskiego małżeństwa w dziejach zbawienia oraz jego zadania i obowiązki dotyczące uświęcenia małżonków i dzieci; zgoda zawierających umowę małżeńską, o którą asystujący pyta i którą przyjmuje; czcigodna modlitwa, w której prosi się o błogosławieństwo Boże dla oblubienicy i oblubieńca; Komunia eucharystyczna obojga małżonków i pozostałych uczestników. Ona jest głównym źródłem dla ich miłości i dzięki niej wchodzą we wspólnotę z Bogiem i z bliźnimi.

36. Jeżeli małżeństwo zawiera strona katolicka ze stroną ochrzczoną niekatolicką, należy odprawić obrzęd małżeństwa bez Mszy (Rozdział II). Jeżeli jednak przemawiają za tym okoliczności i ordynariusz miejscowy udzieli zezwolenia, można odprawić obrzęd zawarcia małżeństwa w czasie Mszy (Rozdział I); gdy chodzi o dopuszczenie strony niekatolickiej do Komunii eucharystycznej, należy zachować normy wydane dla różnych wypadków. Jeżeli małżeństwo zawiera strona katolicka z katechumenem lub ze stroną niechrześcijańską, należy zastosować obrzęd niżej podany (Rozdział III), uwzględniając zmiany przewidziane w różnych wypadkach.

37. Chociaż duszpasterze są sługami Ewangelii Chrystusa dla wszystkich, powinni zwrócić szczególną uwagę na tych katolików i niekatolików, którzy nigdy lub prawie nigdy nie uczestniczą w obrzędach małżeństwa i Eucharystii. To duszpasterskie wskazanie odnosi się przede wszystkim do samych nowożeńców.

38. Jeżeli małżeństwo zawiera się w czasie Mszy, oprócz tego, co jest potrzebne do sprawowania Mszy, w prezbiterium należy przygotować księgę "Obrzędy sakramentu małżeństwa" i obrączki dla nowożeńców.